30
Podziel się
Twittnij
DodajObroną konieczną jest odparcie bezpośredniego i bezprawnego zamachu, dokonywanego na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Działanie w tym zakresie jest legalnie, osoba broniąca się nie popełnia więc przestępstwa. Kwestie obrony koniecznej definiowane są w polskim prawie głownie przez artykuł 25 i 423 Kodeksu karnego. Reguły definiujące obronę konieczną dotyczą w szczególności ataków na osoby, jednak od 2018 r. obowiązuje zapis artykułu 25 §2a Kodeksu karnego, zgodnie z którym nie podlega karze osoba odpierająca zamach wymierzony w mir domowy. Taki zamach polega przede wszystkim na wdarciu się do mieszkania, lokalu, domu albo na przylegający do nich ogrodzony teren.
Warunki, które musi spełnić obrona konieczna
Do uznania działania za obronę konieczną niezbędne jest potwierdzenie, czy dokonany zamach spełnienia trzy kategorie, mianowicie zamach musiał być bezprawny, bezpośredni i rzeczywisty. Zamach zostanie uznany za bezprawny, jeśli czyn ten jest sprzeczny z obowiązującym prawem i wiąże się z odpowiedzialnością karną. Nie można powoływać się więc na obronę konieczną, jeśli podejmuje się działanie przeciwko przedstawicielowi instytucji np. urzędnikowi, komornikowi, działającemu w granicach prawach.
Nie będzie uznane za obronę konieczną działanie przeciwko obronie koniecznej, gdyż ta mieści się w normie prawnej.
Niezbędne jest również stwierdzenie, że dokonany zamach stworzył bezpośrednie niebezpieczeństwo w momencie aktu obrony, a nie niebezpieczeństwo przewidywane lub minione – jest to warunek bezpośredniości zamachu.
Rzeczywistość zamachu jest kolejnym wymogiem obrony koniecznej. Oznacza on konieczność potwierdzenia, że zamach miał miejsce faktycznie, a nie w wyobraźni rzekomej ofiary.
Działanie lub zaniechanie w ramach obrony koniecznej nie może mieć cech odwetu. Chęć odwzajemnienia wcześniej poniesionych krzywd, a nie wola obrony napadniętego w danym momencie, nie jest brana pod uwagę jako obrona konieczna.
Należy pamiętać, że stwierdzenie przez sąd, czy powzięte działania były obroną konieczną, współmierną do dokonanego zamachu, ma w Polsce charakter ocenny i każda sytuacja jest rozpatrywana indywidualnie. Szczególnie wnikliwie rozpatruje się przypadki pozbawienia życia napastnika. Obrona konieczna jest dopuszczona wtedy, kiedy została uzasadniona chęcią ochrony ludzkiego zdrowia lub życia.
Powyższe stwierdzenia dotyczą również zastosowania artykułu 25 §2a Kodeksu karnego tj. obrony miru domowego. Konieczne jest zachowanie adekwatności obrony do nasilenia ataku – ewentualne przekroczenie granic obrony koniecznej nie powinno być rażące.
Granice obrony koniecznej i ich przekroczenie
Z przekroczeniem granic obrony koniecznej mamy do czynienia, jeśli działanie przeciwko zamachowi ma charakter tak zwanego ekscesu – intensywnego lub ekstensywnego. Z eksces intensywny ma miejsce, kiedy obrona jest zbytnio nasilona, rażąco niewspółmierna do skali ataku. W takiej sytuacji następuje przekroczenie warunku umiarkowania obrony.
Eksces ekstensywny ma natomiast miejsce, kiedy obrona nie jest adekwatna do zamachu w czasie tj. kiedy ma miejsce przed bezpośrednim atakiem lub po jego ustąpieniu. Nie ma jednak potrzeby, aby osoba zaatakowana czekała, aż sprawca dokona zamachu, by móc bronić się przed nim nie przekraczając granic prawa. Wystarczy wtedy, aby z okoliczności jednoznacznie wynikało, że określone dobro chronione podlegało zagrożeniu.
Wystąpienie ekscesów powoduje odpowiedzialność karną za podjęcie obrony, jednak zwykle można liczyć na łagodne potraktowanie przed sąd, który może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od jej wymierzenia. Zgodnie z dotychczasową linią orzecznictwa Sądu Najwyższego, prawo nie może ustępować przed bezprawiem i ryzykiem skutków ataku należy obciążać napastnika.
Nie jest więc prawdziwe powszechne w Polsce przekonanie, że osoba działająca w obronie koniecznej jest traktowana przez wymiar sprawiedliwości co najmniej tak surowo jak sprawca ataku.
Zamach sprowokowany
Obroną konieczną jest również usiłowanie odparcia ataku sprowokowanego przez napadniętego, oczywiście z zachowaniem powyższych warunków. Zgodnie z orzecznictwem w tym zakresie, w tym zgodnie z postanowieniem SN z dnia 19 czerwca 2002 roku (V KKN 34/01), zamach nawet sprowokowany przez naganne zachowanie napadniętego nie traci cech bezprawności. Również przed takim atakiem można się bronić w ramach obrony koniecznej.
Użycie broni palnej w obronie koniecznej
Rozpatrując możliwość użycia broni palnej w obronie koniecznej należy przez cały czas mieć na względzie konieczność zachowania adekwatności powziętych środków do nasilenia ataku. Użycie broni palnej może więc łatwo doprowadzić do przekroczenia granic obrony koniecznej, co może stać się powodem odpowiedzialności karnej.
W celu zachowania warunków obrony koniecznej często zaleca się pewnego rodzaju stopniowanie w sposobie użycia broni. W pierwszym kroku najlepiej pokazać napastnikowi broń jako ostrzeżenie, ponieważ zakłada się prawdopodobieństwo odstąpienia od ataku. Następnym krokiem jest oddanie strzału ostrzegawczego. Oddanie strzału w kierunku napastnika jest traktowane jako absolutna ostateczność.
